Elektrolity, to powszechnie stosowane płyny nawadniające. Chociaż ich prawidłowa nazwa to: doustne płyny nawadniające DPN lub doustne roztwory nawadniające ORS. Dla ułatwienia w niniejszym artykule będziemy się posługiwać skrótem DPN.
DPN różnią się pomiędzy sobą składem oraz wskazaniami. Niestety nie wszystkie produkty, które występują w aptece pod nazwą „elektrolity” będą nawadniać organizm, co więcej, większość z nich, tak naprawdę nie ma żadnych wskazań do stosowania. Dlaczego?
Doustne płyny nawadniające różnią się głównie zawartością sodu oraz tak zwaną osmolarnością.
Osmolarność, to liczba moli substancji czynnej zawartej w litrze (obecnie także kilogramie) rozpuszczalnika, czyli w tym wypadku wody. Osmolarność, to najważniejsza rzecz jaką powinniśmy się kierować przy wyborze elektrolitów.
Osmolarność płynów ustrojowych wynosi 295 mOsm/kg H20. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi WHO i UNICEF zaleca się powszechne stosowanie DPN o proporcjonalnie zmniejszonych stężeniach sodu i glukozy, czyli hipoosmolarnych [1]. Takie płyny powinny mieć osmolarność mniejszą niż płyny ustrojowe, czyli około 200 – 250 mOsm/l. Tylko płyny hipoosmolarne mogą nawodnić organizm oraz uzupełnić utracone płyny lepiej niż „czysta” woda. Stosowanie płynów hipoosmotycznych pozwala też złagodzić objawy odwodnienia oraz skrócić czas biegunki.
Jakie mogą być objawy (następstwa) odwodnienia?
Płyny (wodę) należy uzupełniać i pić małymi porcjami przez cały dzień, zanim poczujemy pragnienie. Pragnienie to pierwszy objaw odwodnienia organizmu.
Jakie elektrolity wybrać?
Przede wszystkim trzeba sobie zadać pytanie w jakim celu chcemy stosować elektrolity? Najczęściej będzie to:
BIEGUNKA/WYMIOTY
W leczeniu biegunki podstawą leczenia jest prawidłowe nawodnienie. Jeśli faktycznie masz biegunkę (oddajesz minimum 3 luźne stolce dziennie), to należy pić DPN od pierwszego dnia biegunki.
Ze względu na zwiększoną utratę płynów w czasie biegunki/wymiotów podajemy płyny o działaniu nawadniającym. Jak już wiemy, działanie nawadniające mają TYLKO płyny hipoosmotyczne.
Czy wszystkie elektrolity nawadniają? Niestety nie.
Tylko i wyłącznie elektrolity o podanej na opakowaniu osmolarności, nadają się do podania w czasie biegunki/wymiotów. Takie dane zawierają jedynie dobre elektrolity w saszetkach: Orsalit, Gastrolit, Floractin, Acidolit, Dicoflor, Stoperan elektrolity (osmolarność 245mOsm/l).
Producenci praktycznie wszystkich elektrolitów w postaci tabletek musujących, nie podają osmolarności. Oznacza to, że nie wiadomo, jakie działanie wykazują te produkty, a już na pewno nie możemy twierdzić, iż nawadniają organizm. Skład większości z nich, jest wątpliwy i zawiera mnóstwo zapychaczy.
Natomiast, DNP hipoosmolarne zmniejszają objętość stolca, częstotliwość wymiotów i konieczność nawadniania dożylnego. Są to potwierdzone naukowo doniesienia.
Czy coca cola lub soki owocowe mają odpowiednią osmolarność i mogą być pomocne w czasie biegunki?
Niestety nie. Wręcz przeciwnie. Osmolarność coca-coli oraz soków owocowych jest zbyt wysoka, co może doprowadzić do utraty wody oraz elektrolitów z organizmu. Obalamy więc mit, iż coca- cola oraz soki owocowe nawadniają organizm w czasie biegunki ;)
Jak podawać elektrolity w czasie biegunki?
Podajemy je najlepiej schłodzone i popijamy małymi łykami. Nagłe wypicie dużej porcji elektrolitów może wyzwolić wymioty.
NAWODNIENIE W UPALNE DNI
W czasie upałów tracimy większe ilości wody oraz elektrolitów z organizmu.
-
Najlepszą metodą uzupełniania płynów jest picie odpowiedniej ilości wody (minimum 2 – 4 litrów dziennie małymi porcjami). Nie uzupełniamy płynów kawą oraz słodzoną, mocną herbatą, ponieważ one odwadniają organizm.
-
Należy pamiętać, także o jedzeniu warzyw oraz owoców bogatych w wodę (pomidory, ogórki, marchew, sałata, arbuz, truskawki, brzoskwinie).
-
Staramy się unikać przebywania na słońcu w upalne dni w godzinach 11:00-15:00
-
Nie uprawiamy sportów w upale. Poczekajmy z aktywnością, aż temperatura spadnie wieczorem.
To w zasadzie wystarczy, aby odpowiednio nawodnić organizm latem. Jeśli zauważyłeś u siebie objawy odwodnienia, to należy zastosować hipoosmotyczne DPN, takie jak w czasie biegunki (informacja na początku).
Nie zalecamy picia elektrolitów musujących standardowo w upalne dni. Ich skład nie gwarantuje nawodnienia, a bogactwo wypełniaczy nie służy niestety zdrowiu.
NAWODNIENIE W CZASIE UPRAWIANIA SPORTU
W czasie zwiększonego wysiłku fizycznego powinno się stosować napoje izotoniczne. Czyli całkiem inne niż w czasie biegunki.
Napój izotoniczny jest to płyn o takim samym stężeniu substancji osmotycznie czynnych (osmolarności) jak płyny ustrojowe. Pamiętamy, iż DPN stosowane w czasie biegunki są hipoosmotyczne, czyli mają mniejsze stężenie substancji osmotycznie czynnych niż płyny ustrojowe. Izotoniki nieco gorzej nawadniają organizm, ale dostarczają odpowiednich elektrolitów oraz dodają energii.
Kiedy zaleca się picie izotoników?
W przypadku intensywnego, trwającego ponad godzinę treningu (piłka nożna, bieg długodystansowy, maraton). Nie ma potrzeby picia izotoników w przypadku zwykłego fitnessu, aerobiku, pływania lub krótkiego biegu. W tych przypadkach wystarczy zwykła woda lub herbata. Pamiętajcie, że izotoniki zawierają cukier, który trzeba potem spalić w czasie intensywnego sportu, w przeciwnym razie zamiast chudnąć zaczniecie tyć.
W Unii Europejskiej dopuszcza się stosowanie izotoników o osmolarności 270 – 330 mOsm/kg H20.
Elektrolity dla sportowców z apteki?
Tutaj znowu wracamy do osmolarności. Jeśli znajdziecie elektrolity dla sportowców na których będzie wyraźnie zapisane, że są izoosmotyczne, to jak najbardziej można je stosować. Najlepiej żeby dodatkowo nie zawierały słodzików oraz substancji barwiących.
Najlepszym izotonikiem będzie domowy napój. Wystarczy woda z dodatkiem miodu, soli oraz naparu z świeżej mięty lub zielonej herbaty. Można dodać, także sok z ogórka. Raczej unikamy dodawania soków owocowych, które zwiększają osmolarność i nie są zalecane.
Przepis na domowy izotonik (wszystko zmiksować)
1litr wody
3 łyżki miodu
sok z 1 cytryny
¼ łyżeczki soli
dodatki smakowe (zioła,imbir, lód)
NAWODNIENIE SENIORÓW
Seniorzy są szczególnie narażeni na odwodnienie. Przyczyny odwodnienia u seniorów:
-
zmniejszona chęć picia płynów oraz ograniczona podaż pokarmów
-
nadmierna utrata płynów z moczem (nietrzymanie moczu)
-
mniej wydajna praca układu nefrologicznego
Czy seniorzy powinni pić elektrolity na własną rękę?
Nie powinni. Po pierwsze, elektrolity o odpowiedniej osmolarności podajemy tylko w stanie odwodnienia organizmu, nie profilaktycznie, a po drugie, niekontrolowane picie elektrolitów przez osoby starsze może doprowadzić do wielu działań niepożądanych (w tym interakcji z zażywanymi lekami).
Jakimi zasadami powinni kierować się seniorzy?
-
Nie doprowadzać do odwodnienia (pić wodę, herbaty, napary ziołowe oraz spożywać warzywa i owoce bogate w wodę).
-
Pić płyny zanim odczują pragnienie.
-
Co jakiś czas (na przykład 2 x do roku) wykonać badanie poziomu elektrolitów w organizmie.
-
W przypadku objawów odwodnienia zastosować DPN hipoosmolarne (tylko do czasu prawidłowego nawodnienia). Istnieje wersja Orsalit Senior.
-
Podanie elektrolitów konsultować z lekarzem lub farmaceutą.
-
Nie pić na własną rękę żadnych elektrolitów (nawet tych opisanych jako „senior”).
CHOROBY PRZEWLEKŁE A STOSOWANIE ELEKTROLITÓW
Osoby chorujące na cukrzycę, nadciśnienie, choroby nerek itd. powinny bardzo ostrożnie stosować DPN. Szczególną grupą pacjentów są seniorzy i to im najbardziej należy uświadomić, iż bezpodstawne picie elektrolitów może przynieść więcej szkód niż pożytku.
Przeciwwskazania do stosowania elektrolitów:
-
niedrożność jelit
-
uporczywe wymioty
-
bezmocz
-
niewydolność nerek z zaburzeniami elektrolitowymi
-
wzrost poziomu potasu we krwi
-
marskość wątroby
-
zażywanie leków moczopędnych oszczędzających potas (diuretyki, IKA)
Elektrolity należy stosować ostrożnie w przypadku:
-
cukrzycy – podajemy tylko w stanie odwodnienia i kontrolujemy poziom cukru we krwi
-
niewydolności serca oraz nadciśnienia (kontrolujemy ciśnienie krwi oraz poziom elektrolitów w badaniu laboratoryjnym, głównie poziom potasu)
-
niewydolności nerek oraz chorób wątroby
Czy można przedawkować elektrolity?
Można. Narastanie stężeń elektrolitów zwykle następuje powoli, dlatego przez dłuższy czas można nie odczuwać objawów przedawkowania.
Objawy nadmiaru sodu: obrzęki nóg, zaburzenia orientacji, wzmożone napięcie mięśni.
Objawy nadmiaru potasu: zaburzenia rytmu serca, osłabienie mięśniowe.
Objawy nadmiaru wapnia: oddawanie dużej ilości moczu, kamica nerkowa, nadciśnienie tętnicze.
Objawy nadmiaru magnezu: spadek ciśnienia krwi, zaparcia oraz osłabienie mięśni
Źródła
[1] https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.3.1.2.
