Trzustka – cichy organ o kluczowym znaczeniu
Trzustka jest gruczołem pełniącym dwie kluczowe funkcje w organizmie: zewnątrzwydzielniczą (produkcja enzymów trawiennych niezbędnych do rozkładu białek, tłuszczów i węglowodanów) oraz wewnątrzwydzielniczą (produkcja hormonów, w tym insuliny i glukagonu, regulujących poziom cukru we krwi).
Niestety, choroby trzustki przez długi czas mogą rozwijać się bezobjawowo lub dawać symptomy bardzo niespecyficzne, często mylone z niestrawnością, chorobą wrzodową czy problemami z kręgosłupem. Zrozumienie sygnałów, jakie wysyła chora trzustka, jest kluczowe dla wczesnego wykrycia potencjalnie groźnych schorzeń.
Zapalenie trzustki – dwa oblicza choroby
Jedną z najczęstszych grup schorzeń tego organu są stany zapalne. Różnią się one drastycznie objawami, przyczynami i rokowaniami.
Ostre zapalenie trzustki (OZT) – objawy
Ostre zapalenie trzustki to stan nagły, wymagający natychmiastowej hospitalizacji. Dochodzi w nim do "samotrawienia" się organu przez aktywowane enzymy trzustkowe. Główne przyczyny to kamica żółciowa i nadużywanie alkoholu.
Charakterystyczne objawy OZT to:
- Nagły, silny i uporczywy ból: Zlokalizowany w nadbrzuszu lub górnej części brzucha. Ból ma często charakter opasający, promieniujący do pleców lub lewej łopatki. Nasilający się w pozycji leżącej, a słabnący przy pochyleniu się do przodu.
- Nudności i wymioty: Zazwyczaj intensywne, nieprzynoszące ulgi.
- Gorączka i przyspieszone tętno (tachykardia): Objawy ogólnoustrojowej reakcji zapalnej.
- Wzdęcie i zatrzymanie gazów: Wynikające z porażenia perystaltyki jelit.
- Objawy skórne (rzadziej): W ciężkich postaciach mogą pojawić się zasinienia wokół pępka (objaw Cullena) lub w okolicy lędźwiowej (objaw Greya Turnera), świadczące o krwotoku wewnętrznym.
Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) – objawy
Przewlekłe zapalenie trzustki to proces długotrwały, prowadzący do stopniowego i nieodwracalnego uszkodzenia narządu. Najczęstszą przyczyną (szczególnie w kontekście zapytania "objawy chorej trzustki u alkoholika") jest wieloletnie nadużywanie alkoholu.
Objawy PZT są często mniej dramatyczne niż w OZT, ale bardziej podstępne:
- Nawracający ból brzucha: Ból w nadbrzuszu, również może promieniować do pleców. Często pojawia się lub nasila 15-30 minut po posiłku, zwłaszcza tłustym lub po spożyciu alkoholu.
- Objawy niewydolności zewnątrzwydzielniczej: Pojawiają się, gdy zniszczeniu ulegnie znaczna część miąższu trzustki.
- Biegunki tłuszczowe (stolce tłuszczowe): Obfite, połyskliwe, trudne do spłukania stolce o gnilnym zapachu. Są wynikiem braku enzymów trawiących tłuszcze.
- Utrata masy ciała: Wynika zarówno z upośledzonego wchłaniania, jak i unikania jedzenia z obawy przed bólem.
- Wzdęcia i uczucie pełności.
- Objawy niewydolności wewnątrzwydzielniczej: W późnym stadium choroby dochodzi do uszkodzenia wysp Langerhansa produkujących insulinę, co prowadzi do rozwoju cukrzycy.
Rak trzustki – objawy "cichego zabójcy"
Nowotwory trzustki należą do najbardziej podstępnych i najgorzej rokujących. Przez długi czas choroba nie daje żadnych specyficznych objawów, co utrudnia wczesne wykrycie.
Wczesne objawy raka trzustki (niespecyficzne)
W początkowym stadium objawy są często bagatelizowane i mogą obejmować:
- Niejasny dyskomfort lub pobolewanie w nadbrzuszu.
- Nudności, brak apetytu.
- Niewyjaśniona utrata masy ciała (nawet przy prawidłowym apetycie).
- Nagłe pojawienie się cukrzycy lub trudności w wyrównaniu dotychczas stabilnej cukrzycy, szczególnie u osób po 50. roku życia bez nadwagi.
- Uczucie pełności, wzdęcia.
Objawy zaawansowanego raka trzustki
Bardziej charakterystyczne symptomy pojawiają się zwykle, gdy guz jest już duży lub daje przerzuty.
- Żółtaczka (zażółcenie skóry i białek oczu): To jeden z najbardziej typowych objawów, szczególnie jeśli jest to tzw. "bezbólowa żółtaczka". Jest powodowana uciskiem guza (zlokalizowanego najczęściej w głowie trzustki) na drogi żółciowe, co blokuje odpływ żółci.
- Świąd skóry: Często towarzyszy żółtaczce, spowodowany nagromadzeniem soli żółciowych w skórze.
- Ciemny mocz i odbarwione, jasne stolce: Również wynikają z zablokowania przepływu żółci.
- Ból pleców (objawy raka trzustki ból pleców): Stały, tępy ból w okolicy lędźwiowej lub między łopatkami. Jest to często objaw późny, świadczący o naciekaniu guza na nerwy zlokalizowane za trzustką. Ból ten często nasila się w nocy i w pozycji leżącej.
- Zakrzepica żylna: Nawracające zapalenie żył, zwłaszcza w nogach (tzw. objaw Trousseau), może być sygnałem choroby nowotworowej, w tym raka trzustki.
Nagły, silny ból zlokalizowany w górnej części brzucha, często promieniujący do pleców, jest kluczowym objawem ostrego zapalenia trzustki.
Chora trzustka – objawy w pigułce. Porównanie
Poniższa tabela przedstawia porównanie najczęstszych objawów dla różnych schorzeń trzustki. Należy pamiętać, że jest to jedynie zestawienie informacyjne, a objawy mogą się nakładać.
| Objaw | Ostre Zapalenie Trzustki (OZT) | Przewlekłe Zapalenie Trzustki (PZT) | Rak Trzustki |
|---|
| Ból brzucha |
Nagły, bardzo silny, opasujący, promieniujący do pleców. |
Nawracający lub stały, nasilający się po jedzeniu/alkoholu. |
Często nieobecny we wczesnym stadium. Później stały, tępy ból w nadbrzuszu. |
| Ból pleców |
Tak, jako promieniowanie ostrego bólu. |
Tak, jako promieniowanie bólu z nadbrzusza. |
Tak, często stały, tępy ból lędźwiowy (objaw późny). |
| Nudności / Wymioty |
Bardzo częste i gwałtowne. |
Mogą występować, zwłaszcza po posiłkach. |
Mogą występować, często związane z uczuciem pełności. |
| Utrata masy ciała |
Nagła (w wyniku choroby), ale nie jest to objaw przewlekły. |
Bardzo częsta (zaburzenia wchłaniania, unikanie jedzenia). |
Bardzo częsta i niewyjaśniona (kluczowy objaw). |
| Żółtaczka |
Może wystąpić (jeśli przyczyną jest kamica żółciowa). |
Może wystąpić (w wyniku ucisku przez zwłóknienia). |
Bardzo częsta (zwłaszcza "bezbólowa"), kluczowy objaw. |
| Zmiany stolca |
Zatrzymanie stolca i gazów. |
Biegunki tłuszczowe (obfite, jasne, połyskliwe). |
Jasne, odbarwione stolce (gdy występuje żółtaczka). |
Jak wykryć raka trzustki i inne choroby? Diagnostyka
Samodzielna diagnoza problemów z trzustką jest niemożliwa. Objawy są często niespecyficzne, dlatego kluczowa jest konsultacja lekarska. Lekarz po zebraniu wywiadu może zlecić badania:
- Badania laboratoryjne z krwi: Oznaczenie poziomu enzymów trzustkowych (amylaza, lipaza) – ich wysoki poziom jest typowy dla ostrego zapalenia trzustki. W przypadku podejrzenia raka wykonuje się badania markerów nowotworowych (np. CA 19-9), choć nie jest to badanie przesiewowe.
- Badania obrazowe:
- USG jamy brzusznej: Często pierwsze badanie, może uwidocznić obrzęk trzustki (w OZT) lub duże guzy.
- Tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MR): Są to badania o wiele dokładniejsze, pozwalające na szczegółową ocenę miąższu trzustki, przewodów trzustkowych oraz wykrycie mniejszych guzów.
- EUS (endoskopowa ultrasonografia): Bardzo czułe badanie, pozwalające na ocenę trzustki "od wewnątrz" (przez ścianę żołądka) i pobranie biopsji.
- Badanie kału: Oznaczenie poziomu elastazy-1 w kale w celu oceny wydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki (przy podejrzeniu PZT).
Kiedy udać się do lekarza?
Objawy ze strony trzustki nigdy nie powinny być ignorowane. Natychmiastowej pomocy medycznej (wezwanie pogotowia lub zgłoszenie się na SOR) wymaga nagły, bardzo silny ból brzucha, zwłaszcza z towarzyszącymi wymiotami i gorączką.
Pilnej konsultacji z lekarzem rodzinnym wymaga pojawienie się któregokolwiek z poniższych objawów:
- Niewyjaśniona utrata masy ciała.
- Pojawienie się żółtaczki (zażółcenie skóry lub oczu).
- Tępy, stały ból pleców niezwiązany z wysiłkiem czy urazem.
- Nawracające bóle brzucha, szczególnie po posiłkach.
- Zmiana charakteru stolca (zwłaszcza pojawienie się biegunek tłuszczowych).
- Nagłe pojawienie się cukrzycy bez wyraźnej przyczyny.
Źródła:
- Ostre zapalenie trzustki, Medycyna Praktyczna (mp.pl), [Dostęp online]
- Przewlekłe zapalenie trzustki, Medycyna Praktyczna (mp.pl), [Dostęp online]
- Nowotwór trzustki Objawy, Krajowy Rejestr Nowotworów (onkologia.org.pl), [Dostęp online]
- Ostre zapalenie trzustki – przebieg kliniczny choroby, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (ncez.pzh.gov.pl), [Dostęp online]
- Grafika główna, kobiety trzymającej się za lewy bok - autorstwa freepik
- Grafika -pacjent-poddawany-badaniu-lekarskiemu-za-pomoca-rezonansu-magnetycznego-<a Obraz autorstwa Drazen Zigic na Freepik
Warto przeczytać
Informacja: Artykuł ma charakter edukacyjny i informacyjny. Nie stanowi porady lekarskiej ani reklamy produktów leczniczych czy suplementów diety. Decyzje dotyczące leczenia i suplementacji podejmuj po konsultacji z lekarzem lub farmaceutą, szczególnie w ciąży, u dzieci, u seniorów oraz przy chorobach przewlekłych i stosowanych lekach.
